Suy cho cùng, sống cho người cũng là đang giúp mình

"Sống vì bản thân mình hay xả thân vì người khác" là bài viết của tác giả Võ Đức Huy trong cuộc thi Triết học tuổi trẻ. Với những lời văn hay, phân tích lập luận khá thuyết phục, nên tôi xin được đăng tải lại để giúp tiếp cận nhiều hơn tới các bạn trẻ, để cùng tiếp lửa nhiệt huyết của tuổi trẻ trong việc nhìn nhận bản thân và cống hiến cho xã hội. Hi vọng với thông điệp sống ý nghĩa, rõ ràng như đã đề cập trong bài viết, tất cả chúng ta hãy cùng sống không chỉ vì bản thân mà hãy sống vì cộng đồng.

"Sống trong đời sống, cần có một tấm lòng. Để làm gì hỡi em, để gió cuốn đi."

Sống là cho, đâu chỉ nhận riêng mình, đó là nỗi niềm của cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn. Khi nghe câu này, tôi bất giác nhớ lại chuyện xưa. Lúc tôi học lớp 10, cô giáo đang giảng bài thì chợt thấy một bạn nữ bị cảm lạnh. Cô bảo cả lớp tắt quạt trần để bạn thấy dễ chịu hơn. Chúng tôi đắn đo vì trời hôm đó khá nóng. Cô đành phải nói:
"- Mình không bị cảm, mình chịu nóng chút không sao, nhưng bạn chịu lạnh không được.”
Sau câu nói ấy, quạt đã được tắt. Có thể với người khác, chuyện ấy khá bình thường. Nhưng với kẻ hay nghĩ lung tung này, câu chuyện như ẩn chứa một khúc mắc mà có lẽ khi lớn rồi, chúng ta cũng khó mà tìm ra được một lời giải vẹn toàn:

Liệu tôi và bạn có dám chịu khổ ải để giúp người khác?

Suy cho cùng, sống cho người cũng là đang giúp mình

Ảnh: internet

Ngày xửa ngày xưa, ở vương quốc Babylon có bò và lừa là đôi bạn thân. Đang yên lành thì bò ta phàn nàn với lừa rằng mình khổ quá, phải kéo cày bất chấp gió sương, kéo từ mờ sáng đến tối mịt. Lừa vốn có máu nghĩa hiệp thầm kín, bèn xúi bò giả ốm để được nghỉ phép dưỡng bệnh. Bò răm rắp nghe theo và thành công. Ngặt nỗi theo định luật bảo toàn thì công việc không tự nhiên sinh ra cũng chẳng tự nhiên mất đi, nó chỉ chuyển từ gia súc này sang gia súc khác. Anh lừa cuối cùng nhận quả đắng, bị ông chủ bắt đi cày thay cho bò.

Cuối ngày, khi gặp lại người bạn bò yêu dấu, lừa ta không thể kìm nén bản thân khỏi cơn tam bành được nữa:
"Tôi giống như những kẻ ngu ngốc khác, ban đầu muốn giúp đỡ anh tránh làm công việc nặng nhọc, nhưng cuối cùng lại phải làm thay anh. Từ đây, anh phải lo làm việc của anh đi. Bởi vì tôi nghe tiếng ông chủ bảo rằng sẽ mổ thịt anh khi nào anh bị ốm lần nữa. Anh đúng là một kẻ lười biếng!”
Thẩm thấu từng lời đay nghiến của quân sư đắc lực, chàng bò chuyển yêu thương thành thịnh nộ, đặt dấu chấm hết cho một tình bạn đẹp đẽ.

Bàn tay tặng hoa hồng thì tự nó thơm trước tiên. Trao đi hoa hồng để nhận lại hương thơm, một màn giao dịch sòng phẳng với đời. Ta trao lòng tốt cũng vì muốn nhận phước lành hân hoan, chứ không phải niềm đau khôn tả. Nhiều lúc tôi thắc mắc tại sao có người làm ơn bị mắc oán mà vẫn không từ bỏ cái tâm nhiệt thành? Hóa ra họ không cần con người trả ơn, nhưng lại mong mỏi ông trời sẽ ban thưởng vào ngày nào đó. Rồi nhỡ ông trời nói bạn toàn lo chuyện bao đồng, ổng không thưởng đâu, thì liệu còn mấy ai phí sức để giúp người khác?

Người không vì mình, trời tru đất diệt

Cô giáo tôi hồi thi đại học đã chỉ bài cho một chị cùng phòng, rồi chị đậu, cô rớt. Cô chua chát bảo chị kia dùng hai cái đầu, mình chỉ dùng một thôi, rớt là đáng lắm. Cô đành thi lại, tốn thêm một năm đèn sách, một quãng thanh xuân. Sam Levenson từng nói:

“Khi bạn trưởng thành, bạn sẽ phát hiện ra rằng bạn có hai bàn tay, một là để giúp đỡ chính mình, và một là để giúp đỡ những người khác.”

Đừng dùng cả hai tay giúp ai đó, hãy giữ lại một cánh tay để phòng thân, như cách sư phụ mèo đã không truyền thụ tuyệt kỹ trèo cây cho đệ tử hổ, nhờ vậy mà may mắn thoát khỏi nanh vuốt của con hùm phản chủ.

Để trời không tru, đất không diệt, đôi khi con người đành gạt bỏ lòng tốt mà đạp lên đồng loại để trở thành kẻ mạnh. Xã hội này khắc nghiệt lắm, cá lớn nuốt cá bé, mạnh thì được, yếu ắt thua. Lúc ta trúng tuyển phỏng vấn, nhiều ứng viên bị đánh trượt; khi ta mua túi da cá sấu, một sinh linh bò sát phải lìa bỏ thế gian. Ta phải mạnh, mạnh để hưởng trọn mọi đặc quyền. Ta phải mạnh, mạnh để thoải mái ban ơn, cứu vớt những kẻ chiếu dưới mà không sợ họ sẽ làm địa vị của ta lay chuyển.

Chúng ta lên án một nhóm người đói gần chết ăn xác bạn mình là vô nhân tính. Nhưng thật tâm họ đâu muốn hại ai, họ chỉ hành động vì bản thân mình. Khi đại dịch Covid-19 càn quét đất Mỹ cờ hoa, dân Mỹ chen lấn để tranh giành từng gói mì, chai nước, cuộn giấy vệ sinh,... Họ đổ xô đi mua súng phòng thân vì sợ hãi bạo lực xã hội leo thang. Một người đã mua súng vì thấy hai cô gái đánh nhau để chiếm thùng nước cuối cùng ở siêu thị. Tiffany Teasdale, chủ một cửa hàng súng ở Washington, cho biết: "Nếu bình thường, ngày may mắn nhất có thể bán được 25 khẩu súng thì bây giờ mỗi ngày chúng tôi có thể bán ra tới 150 khẩu các loại." Liệu họ dùng súng để phòng thân được bao lâu? Hay khi bí bách thì họ lại dùng những khẩu súng đó để cướp giết? Bản chất loài người là thế, trần trụi như câu nói của nhân vật Joker:

"Khi gặp chuyện ngặt nghèo, những cái con người văn minh này chúng sẽ ăn thịt lẫn nhau. Hiểu không?"

Nhân chi sơ tính bản ác, Tuân Tử quan niệm con người vốn ác vì có quá nhiều dục vọng như ham ăn, hám lợi, háo sắc, hiếu danh,... Ai cũng nương theo dục vọng thì xã tắc loạn, vậy nên cần biến ác thành thiện bằng bồi dưỡng giáo dục. Vậy có lẽ cái thiện chỉ là phản xạ có điều kiện, hình thành từ quá trình sống và rèn luyện, chẳng phải bản tính trời sinh. Cha đẻ của phản xạ có điều kiện là Ivan Petrovich Pavlov cho rằng phản xạ này có thể mất do ngoại cảnh. Thời cuộc rồi sẽ phá bỏ tính thiện được khổ luyện và phơi bày tâm ác bẩm sinh. Nhưng tôi thông cảm cho cái ác ấy, vì nó là bản năng sinh tồn chính đáng của con người trước thiên nhiên. Trong lúc nguy khốn, ta cần làm tất cả để sống, còn đâu hơi sức và tâm tư để duy trì nhân, lễ, nghĩa, trí, tín.

Đến bản năng chân chính cũng bị ném đá

Làm người phải linh hoạt, liệu cơm gắp mắm, lắm lúc còn dùng bản năng sinh tồn để tương kế tựu kế mà ứng phó với dòng đời vạn biến. Một người Nhật Bản đã thi hành triết lý ấy cực kỳ tốt, đó là ông Masabumi Hosono, hành khách của con tàu Titanic xấu số. Ngày 15/04/1912, khi tàu Titanic đang chìm dần ở Đại Tây Dương, chỉ có phụ nữ và trẻ em mới được lên xuống cứu hộ trước. Ông Hosono đã bất chấp liều mình nhảy lên xuồng để giành lấy sự sống. Ông chia sẻ:

"Tôi đã chuẩn bị tất cả cho giờ phút cuối cùng của mình, và sẽ chết trong danh dự như một công dân Nhật Bản. Thế nhưng một phần khác trong tôi vẫn tìm kiếm con đường sống sót.”

Nhưng người Nhật bức xúc nói ông hèn nhát, thiếu danh dự, làm xấu mặt nước Nhật, ông đáng lí nên chịu chìm chung với khách trên tàu để xứng đáng với tinh thần samurai. Hosono trở thành tội đồ, phải sống hổ thẹn trong suốt phần đời còn lại.

Năm 2016, cư dân mạng từng ném đá cô Lê Thị Bích vì dùng áo ngực thấm nước che mũi để thoát khỏi đám cháy trong một quán karaoke ở Hà Nội. Họ nhẫn tâm gõ những bình luận độc ác, dù hành động ấy được Đại úy Trương Tuấn Vinh của đội Cảnh sát Phòng cháy Chữa cháy số 3 Hà Nội hết lời khen ngợi:

"Nếu Bích không xử trí như vậy có thể hậu quả sẽ không biết như thế nào. Trong lúc nguy cấp, tính mạng con người là quan trọng nhất, đừng câu nệ điều gì cả."

Cô cay đắng tâm sự:

"Điều em buồn nhất, thất vọng nhất là sau khi nhìn tấm hình của em cầm chiếc áo ngực chạy khỏi đám cháy thì lại chửi rủa và nói rằng lúc ấy em ngồi hát với khách bị "khách lột hết đồ" nên vơ vội áo ngực và chạy ra ngoài."

Nguồn ảnh: internet

Mạng người quý giá lắm, cứu một mạng người còn hơn xây bảy tòa tháp. Ấy vậy mà khi một người nỗ lực sống sót khỏi tai ương thì đám đông lại buông lời gièm pha, thay vì vui mừng chúc phúc. Tôi thật sự không hiểu gì cả. Phải chăng đối với họ có thứ gì khác còn đáng giá hơn mạng sống của một con người? Hay họ lúc nào cũng thích chết vinh hơn sống nhục? Họ muốn Hosono và Bích phải chết để phẩm hạnh được sáng tỏa ngàn đời như những nam hùng nữ kiệt thuở xưa?

Nhưng nếu tất cả đều cố sống cho mình, ai sẽ "độ" xã hội?

Một nàng công chúa đem lòng yêu chàng thường dân, quấn quýt đến không rời. Đột ngột vua cha truyền chỉ gả nàng cho thái tử nước láng giềng để thắt chặt tình lân bang. Giữa đường rước dâu, nàng trốn khỏi kiệu hoa, tìm về với anh người yêu. Hai người đi đến một nơi thật xa để bên nhau trọn đời. Công chúa đã dám rũ bỏ tất cả vì người thương. Tình yêu bất diệt của nàng vượt qua mọi toan tính chính trị và luân lý trái ngang của xã hội phong kiến.

Nhưng nàng chẳng nghĩ cho phụ vương của mình. Vua cha chắc hẳn rất khó xử, không biết ăn nói làm sao với ông bà "sui gia hụt". Chưa kể vua nước láng giềng có thể tức giận mà xua quân sang xâm lược đất nước của nàng. Triều đình sẽ điêu đứng, dân chúng ắt lầm than, tất cả chỉ vì tình yêu ích kỷ của vị công chúa. Cảm xúc trai gái nồng nàn ấy có đáng để nàng đánh đổi vận mệnh dân tộc mình không? Trong khi chẳng ai dám chắc nàng sẽ sống hạnh phúc với anh người yêu kia đến cuối đời.

Nhiều lúc tôi và bạn đều muốn được tự do tự tại, ung dung giữa đất trời bao la, không còn bị ràng buộc bởi định kiến, quy tắc và chuẩn mực. Chị em phụ nữ chẳng cần công dung ngôn hạnh, thủ tiết chờ chồng mòn mỏi trên sườn núi Vọng Phu. Những bà vợ chẳng cần tần tảo hy sinh một đời vun vén tổ ấm, để rồi ngậm ngùi chia chồng mình cho người thứ ba. Con cái chẳng cần tuân thủ gia quy cứng nhắc hay chọn nghề theo ý cha mẹ. Mạnh ai nấy sống, sống như cách nàng công chúa kia chạy theo tiếng gọi trái tim, thế mà an nhiên.

Rồi cộng đồng dần tan rã vì các cá nhân quyết tâm theo đuổi hướng đi riêng, thay vì chôn chân mãi trong một tập thể. Suy đi nghĩ lại thì đây là chuyện tốt, vì khi mỗi người ra đi, họ sẽ lập nên các cộng đồng mới, cộng đồng mới sẽ tan và nhiều cộng đồng mới khác lại nối tiếp. Nhưng đau xót làm sao khi thấy những làng nghề truyền thống biến mất vì chẳng ai muốn nối nghiệp, các gia tộc lớn tuyệt tự vì mọi đứa con thích sống độc thân, mồ mả cỏ mọc um tùm chẳng ai dọn dẹp. Đất đai cha ông khổ công mở mang, di sản tổ tiên nhọc lòng gây dựng, tất cả sẽ đi về đâu nếu con cháu không có ý chí thừa kế?

Nguồn ảnh: internet

Chỉ khi xả thân vì nhau, chúng ta mới chạm đến phi thường

Muốn đi nhanh cứ đi một mình, muốn đi xa thì phải đi cùng nhau. Đi cùng nhau, sống cho nhau thật không dễ, nhưng hoa quả của nó lại ngọt ngào. Nhờ cưu mang nhau, đảo quốc Nhật Bản mới tồn tại và trỗi dậy mạnh mẽ sau thiên tai tàn khốc. Trong mùa dịch Covid-19, nhờ biết nghĩ cho nhau, người Việt mới chấp hành tốt cách ly, tạo ra những cây ATM phát gạo, suất cơm cứu đói; bộ đội nhường phòng cho người cần, chính phủ cử đội bay vào tâm dịch đón người về nước. Mỗi người dân là một chiến sĩ, mỗi phường xã là một pháo đài, tất cả cùng nắm tay nhau đưa Việt Nam tiến thẳng vào hàng ngũ các quốc gia kiểm soát dịch tốt nhất thế giới.

Mỗi cá nhân là cơ quan của một thân thể khổng lồ, có phước cùng hưởng, có họa cùng chia. Môi miệng bị thương, không nhai nuốt được thì lấy đâu chất bổ nuôi tay chân? Tay chân lười không kiếm ăn, cơ thể đói chết, lúc đó liệu vi khuẩn phân hủy có tha cho môi miệng? Tạo hóa không cho ai hoàn hảo, vậy nên phải biết nương tựa, bù khuyết để tồn tại và phát triển. Mỗi người mạnh ngang ngửa một cây đũa, bẻ là gãy, nhưng đũa đứng cùng nhau thành bó thì khó lòng bẻ được.